اصلاحات نظام اداری در دوران حکومت امام علی?

امام علی? در شرایطی زمام امور مسلمانان را در دست گرفت که نظام اداری پیامبراکرم? طی 25سال پس از رحلت ایشان، دستخوش انحرافاتی شده و به ویژه در دوران حکومت عمر و عثمان، تغییرات اساسی در آن به وجود آمده بود. در این پژوهش تلاش شده است تا به این سوالات پاسخ داده شود که پیش از رسیدن امیرالمومنین? به خلافت، چه مشکلاتی در نظام اداری حکومت وجود داشت؟ چرا امام علی ?پس از رسیدن به حکومت به اصلاحات اداری پرداخت و این اصلاحات تا چه حد توانست جامعه اسلامی را به اهداف آغازین تشکیل حکومت اسلامی در زمان پیامبر? نزدیک گرداند؟ و اینکه برخورد مردم و گروه های مختلف جامعه با این اصلاحات چگونه بود؟ مطالعه و بررسی نظام اداریِ امیرالمومنین? و خلفای سه گانه و مقایسه آن با نظام اداریِ پیامبر?، ما را بر این فرضیه ها استوار ساخت که پیش از رسیدن امام علی? به خلافت، با توجه به شیوه حکومت خلفای قبلی، حکومت اسلامی از اهداف آغازین خود بسیار دور شده بود؛ امیرالمومنین? پس از رسیدن به حکومت، به اصلاح نظام اداری پرداخت و توانست آن را تا حد زیادی به نظام اداریِ پیامبر? نزدیک گرداند؛ گرچه به دلیل خو گرفتن مردم با نظام اداریِ خلفای پیشین، اصلاحات اداری امام علی? در همه مناطق قلمرو اسلامی، مورد توجه و استقبال مردم قرار نگرفت. امیرمومنان? نظام اداریِ خود را همانند پیامبر? بر اساس دستورات قرآن و بر مبنای عدالت و مساوات بنا نهاد و تلاش کرد تا با عزل کارگزاران فاسد و نالایق و گزینش کارگزاران کاردان و شایسته و برهم زدن نظام طبقاتی گذشته، انحرافات و کژی های به وجود آمده در بخش های مختلف نظام اداری را اصلاح نماید. امام? در این مسیر با مشکلات فراوانی رو به رو بود، زیرا انحرافات و بدعت های پدید آمده در نظام اداریِ خلفا در جامعه نهادینه شده و مردم آن را مطابق اسلام می پنداشتند و همین امر، انجام اصلاحات را سخت و دشوار می نمود. کسانی که اصلاحات نظام اداریِ امام? را در تضاد با منافع خود می دیدند، به مخالفت با حضرت پرداخته و به طرق گوناگون از دستیابی امام? به اهدافش جلوگیری می کردند؛ ولی امیرالمومنین? سعی کرد تا با صبر و شکیبایی مشکلات را پشت سر نهاده و بار دیگر نظام اداری رسول اکرم? را احیا گرداند و الگویی صحیح و کارآمد را در خصوص نظام اداری پیش چشم نسل های آینده قرار دهد. از ویژگی های خاص این پژوهش این است که به بررسی دقیق موارد انحراف خلفای سه گانه از نظام اداریِ پیامبر? پرداخته و ابعاد مختلف اصلاحات اداریِ امام علی? را که شامل اصلاحات اقتصادی، اصلاحات اداری، اصلاحات قضایی و اصلاحات نظامی می باشد، به صورت یک تحقیق جامع مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق یک تحقیق نظری است که به شیوه کتابخانه ای تدوین گردیده و با استفاده از منابع دست اول تاریخ اسلام و نیز بررسی و مطالعه کتاب های مرتبط با موضوع به ویژه کتاب ارزشمند نهج البلاغه نگاشته شده است.